2025 "Opracowanie, udostępnienie oraz zabezpieczenie archiwalnych fotografii Tadeusza Dohnalika"

Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK w 2025 r. realizuje projekt dotyczący opracowania, udsotępnienia i zabezpieczenia zbioru archiwalnych fotografii Tadeusza Dohnalika. To kolejna inicjatywa mająca na celu ochronę ważnego dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Projekt został dofinansowany ze środków finansowych Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.

Projekt realizowany jest w ramach „Wspierania działań archiwalnych” - konkursu dotacyjnego organizowanego od 2016 roku ze środków przekazywanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W jego ramach wspierane jest ratowanie archiwaliów w różnych zakątkach kraju. W konkursie wyłaniane są najlepsze projekty, obejmujące opracowywanie, udostępnianie oraz zabezpieczanie materiałów archiwalnych z ewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego.

Przedmiotem zadania jest opracowanie, udostępnienie i zabezpieczenie wyjątkowego zbioru ok. 6000 wglądówek i negatywów Tadeusza Dohnalika (1908 - 1992) - wybitnego fotografa, nauczyciela i krajoznawcy. Artysta fotografował od 1924 roku - był bliskim współpracownikiem i przyjacielem Mieczysława Orłowicza, wieloletnim pracownikiem Ministerstwa Komunikacji zajmującym się zagospodarowaniem turystycznym kraju.

Tadeusz Dohnalik zasłynął pierwszą (zbiorową) wystawą w 1937 roku pt. "Piękno krajobrazu Polski" zaprezentowaną we Lwowie. Specjalizował się w fotografii krajoznawczej. Podobnie jak Jan Bułhak - był przedstawicielem nurtu fotografii ojczystej. Wiele z jego prac zostało wydanych jako pocztówki fotograficzne przez lwowską "Książnicę-Atlas", a także jako ilustracje w licznych wydawnictwach i prasie turystycznej w latach powojennych. Tadeusz Dohnalik urodził się 18 lipca 1908 roku we Lwowie. Był absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, magistrem romanistyki. W czasie II wojny światowej był żołnierzem Armii Krajowej w Okręgu Lwowskim. Od 1934 roku był członkiem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, a od 1935 roku - Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W latach 1945-1975 aż do przejścia na emeryturę był pracownikiem Wydziału Turystyki w Ministerstwie Komunikacji, później w Biurze Turystyki Ministerstwa Kolei, a następnie w Komitecie do Spraw Turystyki oraz w Głównym Komitecie Kultury Fizycznej i Turystyki. Pracował na stanowisku naczelnika Wydziału Planowania Zagospodarowania Turystycznego, a potem w Departamencie Inwestycji jako członek Komisji Oceny Projektów Inwestycyjnych resortu turystyki. Do PTTK należał od 1951 roku.

Opisywany zbiór składa się z materiałów o wysokiej wartości historycznej, artystycznej i edukacyjnej. W czasach Dohnalika, fotografie pełniły funkcję propagandową - państwowotwórczą. Były materiałem szeroko wykorzystywanym w wydawnictwach turystycznych, formą inwentaryzacji krajoznawczej czyli procesu systematycznego dokumentowania polskiego krajobrazu, zabytków przyrody i kultury. Ambicją Orłowicza i Dohnalika było stworzenie Narodowej Kolekcji Fotograficznej bądź Centralnego Archiwum Fotografii Polski, dlatego też zbiory fotograficzne były regularnie pomnażane podczas turystycznych objazdów. Dziś stanowią one niezwykłe źródło wiedzy o krajoznawstwie, etnografii, historii i kulturze danego regionu. Na fotografiach znajdują się: panoramy krajobrazowe, uczestnicy wypraw, elementy zagospodarowania turystycznego (campingi, ośrodki wypoczynkowe, schroniska górskie, chatki, szałasy), drogowskazy na szlakach, kolejki linowe, itp. Autor uchwycił wiele zabytków architektury w takich miejscowościach jak: Sandomierz, Białogard, Świdwin, Bytów, Lębork, Słupsk, Zawichost, Malbork i wiele, wiele innych. Wśród najciekawszych artefaktów możemy wymienić m.in. dzwonnicę cerkiewną św. Jana w miejscowości Drohobycz (obecnie miasto w zachodniej części Ukrainy w okręgu lwowskim), szyb naftowy w miejscowości Borysław, cerkiew w miejscowości Hrebenów, gmach miejskiej kasy Oszczędności przy ul. Wałowej we Lwowie, katedrę we Lwowie, kościół gotycki i cmentarz ewangelicki w Orłowej na Zaolziu, wieżę na rynku w miejscowości Frysztat na Zaolziu, nieistniejący już pomnik Zamenhoffa w Boguminie Nowym na Zaolziu, nieistniejący pałac hr. Larischa w Darkowie na Zaolziu czy też kapliczkę w Policznem.

Niewątpliwie bardzo interesującym elementem zbioru są fotografie dokumentujące zniszczenia wojenne - między innymi z województwa koszalińskiego i szczecińskiego. Wśród archiwalnych materiałów odnajdziemy m.in. Darłowo - (Zamek Książąt Pomorskich, Brama Wysoka), zamek krzyżacki w Bytowie, Słupsk (kościół Mariacki, Kościół św. Jacka, Zamek Książąt Pomorskich) Lębork (kościół Farny, Pałac Bismarcka w Warcinie, Koszalin (Kościół Farny, Narodowy Bank Polski), Białogard (Kościół Farny, Wysoka Brama, zabytkowy spichlerz), Kołobrzeg- Kolegiata Marii Panny, Starogard – kościół Panny Marii, wnętrze spalonego Ratusza, Kołbacz – opactwo cystersów, Szczecin (Zamek książąt Pomorskich, Wały Chrobrego, Muzeum Narodowe, Katedra Świętego Jakuba). W trakcie turystycznych wypraw Dohnalik utrwalił aparatem wiele pięknych zakątków Polski np.: Ziemię Lubuską, Lubelszczyznę, Warmię i Mazury, Pomorze, Sudety, Jurę Krakowsko- Częstochowską, Beskidy, Pieniny czy Tatry z Podhalem. Fotografie przedstawiają także obiekty już nieistniejące (np. pałace, pomniki, budynki użyteczności publicznej, schroniska górskie Karpat Wschodnich) oraz urokliwe miejsca, które znajdowały się niegdyś na terytorium naszego kraju, a dziś są już poza granicami państwa (Lwów i okolice, Huculszczyzna, Gorgany, Zaolzie). Na uwagę zasługuje również fakt, że Dohnalik był jednym z najbliższych współpracowników Mieczysława Orłowicza i brał udział w Jego licznych, słynnych wyprawach, których celem było ugruntowanie wśród Polaków wiedzy o ziemi ojczystej i rozbudzenie w społeczeństwie uczuć patriotycznych. Po wojnie uczestniczył w objazdach fotograficznych Ziem Północnych i Zachodnich.

Nie ulega wątpliwości, że Tadeusz Dohnalik był przy tym wszystkim niezwykle skromnym człowiekiem, co można zaobserwować poprzez szczątkowe informacje na Jego temat. Stał On
zazwyczaj po drugiej stronie obiektywu, a nie w świetle fleszy - w odróżnieniu do Mieczysława Orłowicza.

Odpowiednio zabezpieczone materiały archiwalne będą stanowić cenne dziedzictwo dla przyszłych pokoleń a nasze działania przysłużą się również do kultywowania pamięci o tym wybitnym człowieku i upowszechnieniu jego dorobku. Sam projekt będzie przyczynkiem do wypełnienia ważnej luki w dostępie do materiałów Dohnalika.

Bezpośrednim efektem projektu będzie opracowanie inwentarza dokumentacji fotograficznej, który będzie dostępny w Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Łodzi, przy Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK oraz na naszej stronie internetowej oraz na portalu Szukaj w Archiwach. Zbiór zostanie opracowany i szczegółowo opisany. To kluczowy wynik projektu, który umożliwi szerokie upowszechnienie zbioru oraz jego wykorzystanie w celach naukowych, badawczych i wystawienniczych. Szczególna uwaga zostanie poświęcona profilaktyce konserwatorskiej zbioru.

Niemniej ważnym efektem będzie prelekcja podsumowująca projekt, dzięki której uczestnicy będą mogli zapoznać się z realizowanym przez nas projektem oraz przybliżyć sobie wiedzę i ciekawostki z życia wybitnego fotografa Tadeusza Dohnalika.

Niezmiennie, po zakończeniu projektu dołożymy wszelkich starań, aby opracowane i zabezpieczone fotografie archiwalne zostały zdigitalizowane.

Partnerzy projektu: